چاروق دوزی یکی از قدیمی‌ترین هنرهای ایران زمین است که البته در کشور‌های دیگر هم به شکلی متفاوت مرسوم بوده است. به طور کلی بیشتر صنایع دستی ایرانی به صورت کاربردی طراحی شده‌اند تا مورد استفاده عموم مردم قرار گیرند. در این میان، چاروق از مهم‌ترین صنایع هنری، دستی و تزئینی محسوب می‌شود که در زنجان به صورت یک صنعت دستی ظریف، ساخته و عرضه می‌شود. هنر چاروق‌دوزی همچنین در دیگر مناطق کشورمان مانند خراسان و گیلان هم به صورت تجاری رواج دارد. تاریخچه‌ی این هنر زیبا و کاربردی به سال‌های بسیار دور برمی‌گردد که در ادامه‌ی این مطلب، به معرفی آن می‌پردازیم. پس با ما همراه باشید.
چاروق چیست؟
چاروق‌دوزی یکی از اصیل‌ترین صنایع دستی ایران است که خواستگاه آن شهر زنجان است. چاروق که در لغت به آن چارغ هم گفته می‌شود، از نظر شکل ظاهری همانند گیوه است و کفش چاروق مردانه در نگاه اول، مانند پاپوش چوپانان به نظر می‌رسد.
پیدایش چاروق به قبل از دوران گسترش کفش در شهر‌های ایران بر می‌گردد. در این دوره، بسیاری از مردم محلی به صورت دست‌ساز برای خود گیوه و پاپوش درست می‌کردند، در این میان، چاروق مردانه و زنانه هم به عنوان یکی از این پاپوش‌ها معروف شد که اصالت آن به شهر زنجان برمی‌گردد.
چاروق‌دوزی در شهر زنجان، قدمتی دیرینه دارد و با بازدید از بازار کفاشان در این شهر، ردپایی از چاروق و انواع پاپوش‌ها را در سرتاسر شهر و بازار آن پیدا خواهید کرد. اما متاسفانه امروزه با رشد و تحول صنعت کفش، صنایع دستی چاروق زنجان هم به تدریج کمرنگ و کمرنگ‌تر شده است.
چاروق دوزی در ایران
چاروق دوزی در ایران یک صنعت شناخته شده است که متاسفانه امروزه با رشد صنعت کفش‌سازی، کمتر به آن توجه می‌شود. چاروق به نوعی پاپوش رنگی گفته می‌شود که خواستگاه آن شهر زنجان است اما می‌توان نمونه‌هایی از آن را در استان خراسان شمالی هم مشاهده کرد.
مطالعات تاریخی و تحقیقات نشان داده که این هنر به دوران ساسانیان باز می‌گردد و همانند سایر صنایع دستی، هنر و صنعت چاروق‌دوزی در دوره صفویه رونق زیادی پیدا کرده است. لوازم مورد نیاز برای چاروق‌دوزی مشابه صنعت کفش است.
همچنین سبک تهیه و دوخت انواع چاروق ها در شهرستان زنجان یا سایر شهر‌هایی که این هنر را دنبال می‌کنند، متفاوت است. اهمیت این هنر به اندازه‌ای است که در فهرست میراث فرهنگی نیز به ثبت رسیده است.
چاروق دوزی در زنجان
اگر می‌خواهید سوغاتی مخصوص زنجان را در سفر به این شهر تهیه کنید، بهترین گزینه در کنار خوراکی‌های خوشمزه زنجان، خرید انواع چاروق زنجان است. هنر چاروق‌دوزی در زنجان، یکی از زیبا‌ترین و تماشایی‌ترین صنایع دستی این شهر محسوب می‌شود که از دوران بسیار قدیم در این شهر رواج داشته است. در آن زمان تقریبا تمام قشر‌های جامعه از این پاپوش‌ها استفاده می‌کردند. همچنین بیشترین افرادی که از این پاپوش‌ها برای کسب و کار خود استفاده می‌کردند، گروه کشاورزان و چوپانان بودند. صنعت چاروق‌دوزی زنجان، آن چنان رواج داشت که به عنوان یک حرفه شناخته شد و در بسیاری موارد، تعداد زیادی استاد‌کار در کارگاه‌ها مشغول به دوخت چاروق و پاپوش بودند.
انوع پاپوش‌هایی که به عنوان چاروق در این شهر شناخته می‌شوند، در قسمت بالا خمیده بوده و به شکل یک قلاب دیده می‌شوند. بیشتر پاپوش‌ها بدون پاشنه هستند اما برخی از مدل‌های آن، به صورت پاشنه‌دار هم ساخته می‌شوند. همچنین برای ایجاد جلوه‌ای زیباتر به پاپوش‌های زنجان، برای رویه بالایی آن‌ها از چرم و نخ‌های ابریشمی استفاده می‌شود. قیمت چاروق زنجان، با توجه به جنس مواد اولیه استفاده شده در آن متفاوت است.
از گذشته تا به امروز، چاروق‌دوزی به یک صنعت ماندگار تبدیل شده است. اما متاسفانه در طی سال‌های اخیر، از این صنعت صرفا به عنوان صنایع دستی در زنجان یاد می‌شود. امروزه شاهد ورود ماشین‌آلات جدید و تولید انواع کفش‌های جدید در اکثر کار‌گاه‌های چاروق‌دوزی هستیم که در این راستا، صاحبان آن‌ها نیز به کسب و کار‌های مشابه با صنعت کفش روی آورده‌اند.
ابزار کار چاروق‌دوزی
ابزار و وسایل مورد نیاز برای ساخت چاروق به روش زنجان عبارتند از:
· گزن
· قلاب و درفش
· گاز انبر
· چرمکی و چکش
· شانه چوبی و قیچی
مواد اولیه مورد نیاز برای چاروق دوزی
· چرم گاوی، گوسفندی و یا بز
· فنر فلزی
· مقوا
· چوب، پارچه و میخ
· نخ ابریشم، شیم و نخ دوخت
نحوه دوخت چاروق
1. در مرحله‌ی اول، چرم مورد نیاز به شکل کف پا و مطابق با انداز‌ی سفارشی یا تعیین شده، برش زده و پس از خیساندن در آب، آماده دوخت می‌شود.
2. در ادامه، چرم‌های خیس شده را با استفاده از درفش سوراخ شده و کنار گذاشته می‌شوند.
3. در این مرحله شروع به کوک زدن می‌کنند و نوک عقابی شکل چاروق را شکل می‌دهند.
4. چرم خیس و برش داده شده را در قالب چوبی کشیده و اجازه می‌دهند تا کاملا خشک شود.
5. پس از این‌که چرم کاملا خشک شد، پاشنه گذاری انجام می‌شود.
6. در این مرحله، مخمل‌کشی داخل چاروق انجام می‌شود.
7. پس از پایان مخمل‌کشی، دوباره چاروق را به قالب کشیده و رویه‌دوزی آن را آغاز می‌کنند.
8. در ادامه، نخ‌دوزی‌های روی چاروق را انجام داده و رنگ‌های مورد استفاده در رویی چاروق انتخاب می‌شوند، این رنگ‌ها بسیار متنوع هستند و بیشتر از رنگ‌های روشن و گرم استفاده می‌شود.
9. در مرحله‌ی پایانی، گل و منگوله‌های روی چاروق را آماده کرده و به آن وصل می‌کنند. این گل‌ها بیشتر دو رنگ هستند و در چاروق های قدیمی، بیشتر از چاروق‌های جدید استفاده می‌شوند.
در پایان
برای خرید صنایع دستی زنجان، می‌توانید چاروق‌دوزی را به عنوان سوغات مخصوص این شهر خریداری کنید. در جامعه امروزی که صنایع دستی جایگاه ویژه‌ای دارد، انواع چاروق، سفره قلمکار و پاپوش‌ها هم در بین مردم از اهمیت و محبوبیت بیشتری برخوردار هستند. همچنین رنگ‌های جذاب و هیجان‌انگیز به کار رفته در چارو‌ق‌ها، نظر هر مخاطبی را به خود جذب می‌کنند.
صنایع دستی از ارزش بسیار زیادی برخوردار‌اند، چرا که تولید محصولات متنوع با زحمات زیادی همراه است و هنرمندان باید وقت و حوصله زیادی را برای تولید آن‌ها صرف کنند. با کسب اطلاعات و خرید این محصولات اصیل، می‌توانیم از این صنایع حمایت کنیم. امیدواریم همه روزی ارزش واقعی این صنایع گرانبها را به خوبی درک کنیم.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!