روستاها و شهرهای ایران دارای صنایع دستی و سوغات متنوعی هستند که با توجه به گستره کاربرد می‌تواند تحت عناوین مختلفی مورد استفاده قرار گیرند. به عنوان مثال هنر پته دوزی کرمان از جمله صنایع دستی این استان است که به دلیل کاربردی بودن، می‌تواند بخشی از فرآیند تهیه صنایع دستی مختلف باشد و تنها منحصر به رومیزی و کوسن نیست. این هنر تا آنجا پیشرفت می‌کند و گسترده می‌شود که خلاقیت هنرمند ادامه دارد. در این مقاله شما را با انواع طرح‌ها، انواع دوخت و کاربردهای مختلف پارچه‌های پته دوزی شده آشنا خواهیم کرد.
پته دوزی چیست؟
پته دوزی یکی از انواع دوخت‌های سنتی ایرانی است که گاهی به آن سلسله دوزی نیز می‌گویند. پته از واژه پت یک نام قدیمی برگرفته از “تِبِت یا تِبِد” آمده است. بنابراین پته در زبان فارسی به این معنا خواهد بود: “پشم نرمی که از بُن موهای بُز روییده و از آن شال و پارچه‌های پشمی لطیف بافته می‌شود”.
پته دوزی یکی از صنایع دستی کرمان است که در حال حاضر در، رفسنجان و سیرجان دوخته می‌شود. پته از دو بخش اصلی تشکیل شده که شامل شال یا پارچه پشمی زمینه است که “عریض” نامیده می‌شود و نخ‌های رنگارنگی به نام “ریس” است که برای دوخت از آن‌ها استفاده می‌شود.
انواع نخ در هنر پته دوزی کرمان
نخ‌هایی که در هنر پته دوزی کرمان مورد استفاده قرار می‌گیرند، ریس نامیده می‌شوند. در واقع ریس نوعی نخ پشمی دست‌ریس است که در رنگ‌های زیر توسط زنان هنرمند کرمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- عنابی
- سبز روشن
- سبز تیره
- قرمز
- نارنجی
- زرد
- آبی تیره
- آبی روشن
- لاکی
- مشکی
- سورمه‌ای
- سفید
البته در گذشته‌های دور غیر از نخ ریس، از نخ‌های دیگری مانند گلابتون و نخ ابریشمی نیز در هنر پته دوزی کرمان استفاده می‌کردند. اما در حال حاضر هنرمندان این استان، بیشتر نخ پشمی مصرف می‌کنند که به صورت دستی یا با ماشین رسیده شده است.
انواع نقوش و طرح‌ها در هنر پته دوزی کرمان
نقوش در پته دوزی دارای دو بخش اصلی حاشیه و داخل کار هستند که هر کدام دارای طرح‌های متنوعی خواهند بود.
طرح‌های حاشیه کار
- خطوط مستقیم
- اشکال هندسی مانند مثلث، مستطیل و مربع
- طوماری
- ختایی
- سروچه
طرح‌های میانه کار یا داخل کار
- ترنج
- گل
- گلدانی
- چهاربته
- پرنده
- سرخس دوزی
- شاخه گوزنی
- بته بادامی
- بته جقه تک
- بته جقه دوقلو
- نقش ترنجدار
- طرح درختی مانند سرو
- کاج بزرگ، متوسط و کوچک
انواع دوخت در پته دوزی
برای انجام انواع دوخت در پته دوزی، مراحل گوناگونی وجود دارد که باید به ترتیب انجام شوند. این مراحل شامل خط دوزی، آب دوزی و برگ دوزی است که در ادامه به طور کامل در مورد آن‌ها توضیح خواهیم داد. البته اولین مرحله از هنر پته دوزی کرمان، در واقع طراحی روی پارچه عریض است که می‌تواند توسط مداد، کاربن یا هر ابزار دیگری انجام شود. گاهی بانوان کرمانی از نقوشی که در ذهن دارند برای پته دوزی استفاده می‌کنند.
-
خط دوزی یا ساق دوزی در هنر پته دوزی کرمان
پس از اینکه طرح‌ها روی عریض کشیده شدند، باید با استفاده از رنگ‌های پایه مانند رنگ مشکی، نقوش به صورت خطی دوخته شوند. به این ترتیب جای خطوط اصلی کاملاً مشخص شده و به عبارتی نقشی که با مداد کشیده شده بود، حالا با نخ تثبیت می‌شود. در مرحله خط دوزی که دقیقاً مشابه ساق‌دوزی در هنر گلدوزی است، از رنگ مشکی برای خط‌ها و از رنگ سفید و زرد برای دوخت حاشیه استفاده می‌شود.
-
آب دوزی یا پتک دوزی در هنر پته دوزی کرمان
پس از ساق دوزی تمامی خطوط اصلی طرح، داخل خطوط را با رنگ‌های متنوع از ریس می‌دوزند که در واقع به آن آب دوزی یا پتک دوزی گفته می‌شود. در مرحله آب دوزی، سوزن دوزی به صورت دوخت‌های با فاصله کمتر از دو میلی‌متر انجام می‌شود و به همین دلیل طرح‌ها به هم‌پیوسته و ظریف هستند.
-
برگ دوزی در هنر پته دوزی کرمان
برگ دوزی در واقع آخرین مرحله از هنر پته دوزی کرمان است و به عنوان مهمترین و ظریف‌ترین مرحله نیز شناخته می‌شود. در برگ دوزی، پته‌های دوخته شده تیره را با نخ‌های ریس رنگ روشن مانند سفید و سبز روشن و پته‌های دوخته شده روشن را با نخ‌های ریس رنگ تیره مانند سورمه‌ای، مشکی و سبز تیره می‌دوزند.
ابزار پته دوزی
- پارچه‌ای پشمی که عریض نامیده می‌شود.
- سوزن‌های مورد استفاده در هنر پته دوزی کرمان مشابه سوزن‌های خیاطی هستند.
- نخ ریس در رنگ‌های متنوع، که در واقع نوعی نخ پشمی از موی بز است.
انواع محصولات پته دوزی یا کاربردهای هنر پته دوزی کرمان
در گذشته از هنر پته دوزی تنها به عنوان سجاده و جلد قرآن استفاده می‌کردند اما به مرور زمان و با خوش‌ذوقی زنان هنرمند کرمانی، این هنر به زمینه‌های دیگری نیز راه پیدا کرد و در حال حاضر هنر پته دوزی کرمان موارد مصرف بسیاری دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رومیزی
- کوسن
- کیف
- روفرشی
- رومبلی
- پته دوزی روی مانتو
- زیورآلات پته دوزی مانند گردنبند پته دوزی و گوشواره
رومیزی، کوسن و کیف از جمله محصولاتی هستند که سال‌هاست تولید می‌شوند، اما محصولاتی مانند پته دوزی روی مانتو مدتی است که وارد حوزه مد شده و به دلیل زیبایی و اصالت طرح‌های پته دوزی، بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. اما در مورد زیورآلات پته دوزی باید گفت که این هنر بسیار سخت و زمان‌بر است، چرا که زیورآلاتی مانند گوشواره و گردنبند پته دوزی شده آن‌چنان ظریف و کوچک هستند که باید طرح‌ها را در ابعاد کوچک طراحی کرد و دوخت. به همین دلیل این روزها خرید زیور آلات دست ساز پته دوزی یکی از علایق کسانی است که زندگی آن‌ها با هنر ایرانی عجین شده است.
در چند خط بخوانید
در هنر پته دوزی کرمان، رنگ‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار هستند، چرا که استفاده هنرمندانه از ریس‌های رنگی در زمینه سفید عریض می‌تواند یک کار هنری بی‌نظیر و زیبا را خلق کند. این هنر سال‌ها است که توسط سرانگشتان هنرمند زنان و دختران کرمانی دوخته شده و بخش مهمی از سوغات و صنایع دستی استان کرمان را تشکیل می‌دهد.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!