هنر قلم زنی چیست؟

نفس‌هایمان حبس می‌شود و تعداد ضربان قلبمان افزایش پیدا می‌کند. از خود بی‌خود می‌شویم و دوست داریم تا ساعت‌ها به معشوق خود نگاه کنیم. این قدرت عشق است. عشق فقط برای موجودات زنده نیست؛ این عشق می‌تواند برای هنرهای اصیل مانند قلم زنی هم باشد؛ البته عشقی یک طرفه اما بادوام. انگار قلم زنی همراه با ایجاد طرح روی فلزات، ذره‌ذرهوجود خود را در قلب بیننده حک می‌کند. برای همین است که وقتی کسی عاشق آن شود، تا آخر هم عاشق آن خواهد بود.

تعریف هنر قلم زنی

هنر قلم زنی را می‌توان از دو بعد تعریف کرد؛ یکی تعریف عادی و دیگری تعریف هنری آن، هنر قلم زنی به ایجاد نقش‌های مختلف روی سطوح مختلفی از فلزات گفته می شود. به عبارتی، کنده‌کاری انواع نقوش روی سطوح فلزی مسی، طلا، نقره و برنج یا هر آلیاژ دیگر با استفاده از قلم و چکش برای ضربه در این هنر قرار می‌گیرد.

تاریخچه قلم زنی

در خصوص تاریخچه قلم زنی نمی‌توان تاریخ دقیقی بیان کرد. فقط می‌توان گفت که قبل از مادها این هنر با سبک مخصوص خود وجود داشته است. با استفاده از جام‌های طلایی که به دست آمده و متعلق به چندین هزاره پیش از میلاد است، می‌توان گفت که این هنر از همان زمان‌ها بین مردم باارزش بوده است. با توجه به اینکه کاربرد فلز مس هم به چندین هزار قبل از میلاد در ایران می‌رسد، نباید از قدمت بالای این هنر تعجب کرد.

قلم زنی روی فلز

اصل قلم زنی روی فلز است. این هنر ایرانی از همان زمان آغاز یعنی هخامنشیان تا الآن روی انواع جنس‌های مختلف فلزات انجام شده است. شاید بپرسید چرا فلز؟ جواب خیلی ساده است؛ فلزات دوام بسیاری بیشتری دارند. هیچ هنری در کشور ما استفاده موقت طراحی و ابداع نشده است. هنرمندان ما قبل از شروع به کار خود، به فکر ماندگاری آن هستند. بیشتر طرح‌های قلم زنی روی جنس‌های فلزی مس، نقره، طلا و برنج انجام می‌شود.

تابلو خاتم کاری با پلاک مسی چیست؟

یکی از مزایای زیبای هنر ایرانی، ترکیب آن با بقیه هنرهاست. البته قلم زنی بیشتر از بقیه توانسته در این مسئله پیش برود و نتیجه آن ایجاد تابلو پلاک مسی با قاب خاتم کاری شده است. برای ساخت این هنر، در ابتدا یک ورق مسی با اندازه دلخواهی برش داده شده و بعد با قلع سفید پر می‌شود. پشت این ورق را با قیر مذاب پر می‌کنند تا در هنگام چکش‌کاری، ظرف مسی آسیبی نبیند. سپس طرح روی آن کشیده شده و سپس هنرمند با استفاده از چکش و قلم، آن را روی ورق ایجاد می‌کند. پس از آن قسمت‌های خالی با دوده سیاه پر خواهد شد. در آخر هم یک قاب خاتم کاری شده برای تزئین دور آن قرار داده می‌شود. این تابلو­ها می­توانند یکی از بهترین هدایای تبلیغاتی سازمانی باشند.

ابزار قلم زنی روی فلز چیست؟

اولین وسیله‌ای که در قلم زنی اهمیت دارد، فلز است. فلز به کار رفته در این هنر به صورت آلیاژ است؛ یعنی ترکیبی از فلزات مختلف با درصدهای متفاوت که امکان چکش‌کاری را راحت‌ترمی‌کند. مفرغ، ورشو، برنج، طلا، نقره و مس جنس فلزاتی هستند که در این هنر استفاده می‌شود.

مهم‌ترین ابزار قلم زنی قلم و چکش هستند؛ اما وسایل دیگری هم در آن استفاده می‌شود که به کار بردن آن­ها به نوع کار بستگی دارد. وجود همه آن‌ها برای ساخت یک ظرف ضروری نیست. گیره، سوهان، انبر، سرپیک، مخزن سوخت، قیچی، تابه، زیرتابه، قیر، گچ، سنگ گچ، تسمه، پرگار، کنده، قالب، گرده و تیزاب از دیگر ابزار های قلم زنی است.

آیا فروشگاه اینترنتی وجود دارد؟

تا چند سال پیش اگر به دنبال خرید سوغاتی از گروه صنایع دستی بودید، بهترین راه سفر به آن شهر بود. در ایران ما شهرهای زیادی داریم که هر کدام در هر حوزه‌ای از صنایع دستی معروف هستند؛ اما حالا همه چیز عوض شده است. خیلی راحت می‌توان تمامی صنایع دستی از جمله محصولات قلم زنی را با استفاده از فروشگاه اینترنتی سفارش داد. باز بودن دست خریدار در انتخاب، اصل بودن کالاها، صرفه‌جویی در هزینه، مشاوره تخصصی و خرید در کمترین زمان از جمله مزایای خرید صنایع دستی قلم زنی از وبسایت فروشگاهی است.

هنر قلم زنی مربوط به کدام شهر است؟

سه شهر در ایران در سبک هنر قلم زنی بیشتر از بقیه حرفی برای گفتن دارند: شیراز، تبریز و اصفهان. خرید صنایع دستی اصفهان، در حوزه‌های مختلف، بیشتر از همه مورد توجه قرار گرفته است. با اینکه شهرهای دیگر هم دارای صنایع دستی از جمله قلم زنی هستند. البته انتخاب شهر به این بستگی دارد که شما طرفدار کدام نوع سبک قلم زنی هستید؛ در سبک شیراز از روش ریزه قلم روی فلز، در سبک تبریز از حرکت قلم با مچ دست و در سبک اصفهان از چکش استفاده می‌شود. این باعث می‌شود تا هر کدام سبک و طرح‌های مختلف و منحصر به فردی داشته باشند.

صنایع دستی قلم زنی

هنر قلم زنی بیشتر روی گلدان، ظرف‌های کاسه خوری، لیوان‌های بزرگ و سینی انجام می‌شود. جنس آن هم بسته به نوع آن متفاوت است که در ابتدای این مطلب نوشتیم. در حال حاضر، از این هنر بیشتر برای موارد تزئینی استفاده می‌شود و دیگر مانند گذشته در استفاده روزمره به کار نمی‌روند.

مراحل کار قلم زنی

در ابتدا از روش قیرریزی استفاده می‌شود. در این روش، پشت ظرف کاملاً با آب تمیز می‌شود و سپس با یک سنگ، چوب یا مقوا، دیواره‌ای دور آن درست می‌کنند. سپس قیر داغ را داخل این فضا ریخته تا به سطح دلخواه برسد. بعد از اینکه سرد شد، عملیات چکش‌کاری در آن طرف ظرف آغاز می‌شود.

البته قبل از شروع عملیات چکش‌کاری، باید انتقال طرح انجام شود. انتقال طرح به چند روش از جمله گرده کردن، اجرای مستقیم طرح روی بوم، استفاده از کاغذ کپی و چسباندن اصل طرح روی بوم است. سپس هنرمند با استفاده از قلم، چکش و دیگر ابزارها و تکنیک‌های متفاوت هرکدام از روش‌ها، اقدام به حکاکی طرح روی فلز خواهد کرد.

انواع طرح قلم زنی

قلم زنی طرح‌های مختلفی دارد. طرح‌هایی که هر کدام در دل خود حرف‌های زیادی برای گفتن دارند. به طرح‌ها البته سبک هم گفته می‌شود.

• سبک ریزه‌کاری که در آن سطح اشیا را با نقوش ریز قلمزنی می‌کنند و در بافت، طرح اصلی را آشکار می‌کنند.
• سبک برجسته‌سازی که در آن قیر را پشت سطح ریخته و طرح را با آن نیم برمی‌کنند.
• سبک منبت که در آن زمینه با استفاده از قلم بدون آج به پایین می‌رود تا طرح اصلی خود را نشان دهد و بعد روسازی را با قلم آج دار انجام می‌دهند.
• در سبک مشبک، بعد از اتمام نیم بر کردن، طرح را ثابت می‌کنند.

نتیجه‌گیری

قلم زنی یک هنر ساده نیست. پشت هر محصول تولید شده از این هنر، ساعت‌ها تلاش و دقت نهفته است. حتی اگر اهل کارهای هنری نباشید، محال است که عاشق و جذب آن نشوید.