هنر شیشه گری حداقل برای همه ما ایرانی‌ها آشناست. حتی اگر از نزدیک هم کارگاه شیشه گری را ندیده باشیم، اما در کتاب‌ها و فیلم‌ها، چشمه‌ای از این هنر اصیل را مشاهده کرده‌ایم. این هنر را شکل دادن به شیشه هم می‌گویند. در حقیقت ماده اولیه آن شیشه است. شیشه‌ای که در ابتدا مذاب است و بعد با فوت یا هر دستگاه دیگری، شکل‌های متفاوتی به آن می‌دهند. در پایان هم آن را تزئین می‌کنند. شیشه گری هنری است که در آن محدودیت شکلی وجود ندارد و هنرمند می‌تواند بر اساس سلیقه خود، ساختارهای متفاوتی را شکل دهد. برای شناخت هنر شیشه گری بهتر است که در ابتدا کمی اصول پایه‌ای آن را بشناسیم.
هنر شیشه گری چیست؟
ماده اولیه شیشه گری سلیس است. پس این نکته را در همین ابتدا بدانید که ماده شیشه، بلور نیست. این تصور رایج و اشتباهی است که در بین مردم جا افتاده. شیشه گری یک نوع هنر است که در آن با فوت و دیگر روش‌ها و با استفاده از ابزارهای مختلف به شیشه شکل می‌دهند. به این صورت که ابتدا شیشه را درون کوره تا رسیدن به دمای معین داغ کرده و به شکل مایع مذاب درمی‌آورند، آنگاه آن را بیرون آورده و با استفاده از یک لوله فولادی درون آن می‌دمند تا شکل دلخواه بگیرد.
از این هنر فقط برای ساختار ظروف شیشه‌ای استفاده نمی‌شود. لیوان، بطری، پنجره، عینک، ظروف آزمایشگاهی، ذره‌بین، پیرکس، ظرف های آشپزخانه و ظرف های تزئینی از جمله نمونه‌هایی هستند که با استفاده از هنر شیشه گری ساخته می‌شوند.
از چه مواد و مصالحی در شیشه گری استفاده می‌شود؟
شیشه گری از چند عنصر در مراحل مختلف تشکیل شده است. سیلیس یا اکسید سلیسیم ماده اصلی و پایه‌ای است که در این هنر استفاده می‌شود. برای شکل‌دهی نیاز است که شیشه حالت قلیایی پیدا کند. از این رو نیاز است تا از مواد ذوب کننده مانند کربنات سدیم، استات سدیم یا سولفات سدیم استفاده شود. همچنین برای شکل‌گیری بهتر و پخش نشدن مواد ترکیب نشده، باید از تثبیت‌کننده‌ای مانند کربنات کلسیم استفاده شود. همچنین برای اینکه بتوانند تأثیر یک رنگ را خنثی کنند، عناصر سفیدکننده را که غالباً رنگ دیگری است، به کار می‌گیرند.
این‌ها مواد اولیه تشکیل هنر شیشه گری هستند؛ اما برای درست کردن یک ظرف شیشه‌ای باید ابزارهای دیگری هم وجود داشته باشند:
- لوله دم که از جنس فولاد و با طول 100 تا 150 سانتیمتر و قطر 2.5 سانتیمتر است و در سر آن، روکش چوبی به نام فوتک قرار دارد.
- سنگ کار که از جنس فلز است و به شکل مستطیل و با ابعاد تقریبی 30×20×2 سانتیمتر برای شکل دادن به شیشه استفاده می‌شود.
- تیغ یا کاردک فلزی تیز و برنده که برای خش انداختن محل برش به کار می‌رود.
- قالب تخته که شامل دو تخته چوبی است و برای شکل دادن پایه ظروف استفاده می‌شود.
- تخته چوبی که برای شکل دادن کناره‌های ظروف به کار می‌رود.
- قاشق که به عنوان قالب استفاده شده و جنس چوبی دارد.
- انبر که برای نگهداری ظروف شیشه‌ای داغ استفاده می‌شود و همانند انبرهای معمولی است.
- قیچی که کاربرد آن برای بریدن قسمت‌های اضافی است.
- نیمکت شیشه گری یا دستگاه که استادکار به صورت نشسته روی آن کار می‌کند.
تاریخچه شیشه گری
تاریخچه هنر شیشه گری به قبل از میلاد و اگر بخواهیم خیلی دقیق‌تر بیان کنیم، به دوران عصر حجر و باستان برمی‌گردد. در حقیقت اشیا به دست آمده از آن دوره چنین مسئله‌ای را اثبات می‌کنند. حدود 4 هزار سال پیش یا 2000 سال پیش از میلاد، در نقاط مختلفی از مصر گرفته تا تپه‌های مارلیک و دوره سومر، وسایل تزئینی شیشه ای کشف شده است. آثار به دست آمده از دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان نشان می‌دهد که دو روش «دمیدن در قالب» و «دمیدن آزاد» در آن زمان رواج داشته است؛ اما دوران اوج هنر شیشه گری در ایران، دوره‌های غزنویان و سلجوقیان بود که بعد از ظهور اسلام و حمله مغول، این هنر تا حد بسیار زیادی به فراموشی سپرده شد؛ اما در دوران صفویه، دوباره این هنر به قدرت خود برگشت و تا الآن هم ادامه دارد. تاریخچه شیشه گری در ایران خیلی گسترده است که در این مطلب نمی‌گنجد، اما لازم است بدانید که این هنر ریشه قدیمی و محکمی در کشور دارد.
انواع شیشه گری
شیشه گری فوتی
روش فوتی را دمیدن آزاد می‌نامند. البته سه روش فوتی، فوتی قالبی و پرسی در شیشه گری وجود دارد. در این روش که حدود 20 مرحله دارد، ماده مذاب از کوره خارج شده و بعد از ثابت کردن و ورز دادن، آن را روی میزکار می‌چرخاند و سپس دوباره گرم می‌کنند. سپس درون لوله می‌دمند تا حبابی کوچک در سر آن ایجاد شود. بعد اجازه می‌دهند تا سرد شود و سپس با قاشقی کردن خمیر، سر میله را یکنواخت می‌کنند. در ادامه برای تمام شدن کار، استادکار میله دم را می‌گیرد و به چرخش درمی‌آورد تا شکل اولیه‌ای به خود بگیرد و بعد ادامه مراحل دنبال می‌شود.
شیشه گری دستی
شیشه گری دستی هم تقریباً همان مراحل فوتی را دارد؛ اما در اینجا خصوصیات ظرف بیشتر در نظر گرفته می‌شود. یکی از مهم‌ترین مراحل این کار این است که حباب شکل گرفته را درون قاشق چوبی خیس می‌چرخانند که هم مراحل کار را در ادامه ساده‌تر کند و هم یکنواختی بیشتری به شیشه دهد. سپس استادکار با استفاده از دستگاه و دیگر ابزارها مانند قیچی به آن حالت می‌دهد. شیشه گری دستی هم حدود 20 مرحله دارد.
نام دیگر شیشه گری
محصولات به دست آمده از هنر شیشه گری برای آن‌هایی که به دنبال خرید سوغاتی و انواع صنایع دستی هستند، گزینه ایده‌آلی به حساب می‌آیند. به شیشه گری، هنر شکل دادن به شیشه هم می‌گویند؛ اما وقتی شما قصد خرید یکی از محصولات به دست آمده از شیشه را دارید، باید به فروشگاه‌های عرضه کننده آن مراجعه کنید.
شیشه گری در منزل
این هنر چیزی نیست که بتوان آن را در منزل و با استفاده از اجاق گاز انجام داد. شما نیاز به کوره‌ای با دمای بالا دارید. از همه مهم‌تر محیط کار باید ایمنی لازم را داشته باشد. اگر زیرزمینی بزرگ دارید و می‌توانید اصول ایمنی را در آن را رعایت کنید، مشکلی آن‌چنانی بابت انجام شیشه گری در منزل نخواهید داشت.
هنر شیشه گری در اصفهان
هنر شیشه گری در اصفهان پس از دوره صفویان، با ایجاد کارگاه‌های متعدد رونق گرفت. تا حدی که امروزه اصفهان را یکی از شهرهای اصلی تولید کننده انواع ظروف شیشه‌ای با استفاده از این هنر می‌دانند. شما در بازار این شهر می‌توانید انواع ظروف شیشه‌ای با شکل و ساختارهای متنوع را مشاهده کنید و از دیدن آن‌ها لذت ببرید. البته اگر به این هنر علاقه دارید، می‌توانید آن را فرا بگیرید و از طریق فروش اینترنتی صنایع دستی اصفهان درامد کسب کنید.
محصولات به دست آمده از این هنر، نه تنها می‌تواند زینت بخش خانه‌ها باشد، بلکه می‌توان از آن‌ها برای هدیه به ویژه هدایای تبلیغاتی سازمانی هم استفاده کرد.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!