فرش دستبافت یکی از مهم‌ترین انواع صنایع دستی ایران است. شهر‌های مختلفی در ایران به هنر قالیبافی مشغول‌اند که هر کدام توانسته‌اند سهم بزرگی از بازار را نه تنها در ایران بلکه در بازار‌های جهانی از آن خود کنند. در این میان یکی از مشهور‌ترین و مرغوب‌ترین قالی‌های ایرانی، فرش دستباف تبریز است.
امروزه تبریز به یکی از معروف‌ترین مراکز بافت فرش‌های دستبافت در دنیا تبدیل شده است. قالی تبریز از تنوع بسیار بالایی برخوردار است و در همین راستا، این شهر از طرف شورای جهانی صنایع دستی، به عنوان پایتخت فرش دستبافت جهان انتخاب شده است. شهر‌های اطراف تبریز هم در زمینه قالیبافی، تولیدات مخصوصی دارند و علت آن هم در استفاده از الیاف طبیعی است که با استفاده از پشم و الیاف مرغوب به دست می‌آید.
مرغوبیت در کنار تنوع طرح و نقش در انواع فرش دستباف تبریز، باعث شده تا افراد زیادی در پی یافتن اطلاعات بیشتری در این زمینه باشند. برای یافتن اطلاعات بیشتر درباره‌ی فرش اصل تبریز، در ادامه‌ی این مطلب با ما همراه باشید.
تاریخچه فرش دستبافت تبریز
قالیبافی در ایران به دوران قبل از صفویه برمی‌گردد اما این هنر در دوره صفوی، از فعالیتی روستایی به هنری پیشرفته و درباری تبدیل شد و از آنجایی که مرکز شکل‌گیری صفویه، شهر تبریز بوده، این شهر مرکز مهم‌ترین تحولات عرصه‌ی فرش نیز بوده است.
در این دوره، تاجران و بازرگانان تبریزی، با پیدا کردن سلیقه‌ی مردم کشور‌های دیگر، قالی‌هایی متناسب با سلیقه‌ی مردم آنجا بافتند. به این ترتیب، فرش تبریز به سرعت توانست بازار این مناطق را از آن خود کند و به یکی از قطب‌های ایران در این صنعت تبدیل شود.
جالب است بدانید که در حال حاضر، فرش دستبافت تبریز یک عضو جدا نشدنی از موزه‌های بزرگ جهان و کلکسیونرهای مطرح دنیا محسوب می‌شود.
قدیمی‌ترین قالی تبریز
براساس اسناد به جای مانده، قالی نفیس تار و پود ابریشم با زمینه کرک پشم، قدیمی‌ترین فرش تبریز است که به قرن دوازدهم تعلق دارد. تعداد رج‌های این فرش تبریز ۵۵ و سایز آن حدود ۶ مترمربع است. در حال حاضر، این قالی در اختیار یک کلکسیون‌دار خصوصی است و تا به امروز ۸ موزه بزرگ دنیا خواستار خریداری این فرش بوده اند. جالب است بدانید که که این فرش در ابعاد ۹ متری، در موزه فرش ایران وجود دارد.
ساختار فرش دستبافت تبریز
ریز‌بافت‌ترین فرش‌های ایران در تبریز بافته می‌شوند. در فرش‌های تبریز، گره با قلاب و از نوع متقارن (ترکی) و پودگذاری به صورت دو پوده (مانند کلیه نواحی ترک زبان) است.
تار اکثر مدل‌های فرش دستباف تبریز، بسیار مستحکم و با دوام و از جنس پنبه‌ای است در حالیکه پرز آن پشم است. اما فرش‌های ابریشمی به‌صورت گل ابریشم، تمام ابریشم و یا چله ابریشم بافته می‌شوند. در این میان، بهترین فرش دستباف تبریز، قالیچه چله ابریشم تبریز است که قسمت عمده ابریشم آن از خراسان و تهران تهیه می‌شود.
قسمت عمده پشم مورد استفاده در صنعت قالیبافی تبریز، از منطقه ماکو که منطقه کوهپایه‌ای است تهیه می‌شود. ماکو در شمال غربی ایران و بین ترکیه و جمهوری نخجوان واقع شده است. پشم ماکو بسیار مرغوب است و از بافتی خشن‌تر و زبرتر از مناطق دیگر شمال غربی و غرب کشور برخوردار است و به همین دلیل، قالی‌های تبریز، بافت خشن‌تری دارند.
انواع طرح های فرش تبریز
فرش‌های تبریز، تنوع بسیار زیادی در طرح دارند، گرچه بررسی همه انواع طرح‌ها امکان‌پذیر نیست، اما در ادامه به معروف‌ترین طرح‌های آن می‌پردازیم.
معروف‌ترین طرح‌های قالی تبریز عبارتند از:
- طرح سالاری
- طرح هریس
- طرح ماهی
- طرح علیا
- طرح نامی
- طرح گنبد
- طرح گلستان
- طرح خطیبی
و …
طرح سالاری
طرح سالاری یکی از پرآوازه‌ترین طرح‌های فرش دستبافت تبریز است، به طوری که هر کسی که با فرش تبریز آشنایی داشته باشد، حتما اسم سالاری را شنیده و مجذوب طرح‌های مملو از زیبایی و اصالت آن شده است. این طرح توسط استاد سالاری طراحی شده است. در گذشته طرح سالاری فقط برای فرش‌های ۵۰ رج به بالا تولید می‌شد، اما امروزه انواع نقشه فرش سالاری تبریز برای فرش‌هایی با 40 رج نیز تولید می‌شود که می‌توان این طرح را با قیمت پایین‌تر و مناسب‌تری تهیه نمود.
طرح هریس
طرح هریس یکی دیگر از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین طرح‌های فرش تبریز محسوب می‌شود که توسط مردم منطقه‌ی هریس آذربایجان شرقی بافته می‌شود. نقشه‌ی این فرش از خطوط منظم و هندسی ساخته شده که برگرفته شده از فرهنگ مردم این منطقه است.
کوهستانی بودن منطقه هریس باغث شده تا بافندگان، آن را با پشم فراوان و ضخامت زیاد ببافند. امروزه این فرش با پشم مرینوس و رج ۵۰ بافته می‌شود و همچون دیگر فرش‌های تبریز، کم ارتفاع و با پرز کوتاه است. همچنین زمینه‌ی فرش‌های هریس را سه رنگ مسی، کرم و مشکی تشکیل می‌دهند.
طرح علیا
فرش تبریز طرح علیا از جمله فرش‌های اصیل و محبوب شهر تبریز است. این طرح با رنگ‌بندی بسیار زیبا و نقشه‌های چشم‌نواز، مطابق با هر سلیقه‌ای است و علاوه بر بازار داخلی، در بازار‌های اروپایی نیز طرفداران بسیاری دارد.
طرح گنبد
طرح گنبد از جمله طرح‌های فرش دستبافت تبریز است که با ترکیب گل و نوار در حاشیه‌ی آن، بسیار چشم‌نواز و خیره‌کننده است. رنگ های غالب به کار رفته در آن شامل آبی و لاکی است و در چله‌ی این فرش از الیاف ابریشم استفاده شده است که علاوه بر افزایش استحکام در فرش و بالا بردن رج‌‌شمار تا ۵۰ رج، باعث شده تا جزئیات نقش هم بیشتر شده و در نتیجه تراکم فرش افزایش پیدا کند.
تعیین قیمت فرش دستبافت تبریز
قیمت قالی‌های دستبافت، به چند متغیر بستگی دارد. ابعاد و اندازه قالی از مهم‌ترین عوامل تعیین قیمت قالی تبریز هستند.
از ویژگی‌های دیگر در تعیین قیمت قالی، رج شمار است که به اصطلاح به آن ریز قالی هم می‌گویند. هر چقدر که ریز قالی بیشتر باشد، قیمت آن هم افزایش پیدا می‌کند.
از دیگر نکات مهم در تعیین قیمت، الیافی است که در بافت قالی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این الیاف به طور کلی به دو نوع ابریشم و پشم تقسیم می‌شوند.
در کنار این مؤلفه‌ها، طرح و رنگ قالی تبریز نیز در ارزش آن تاثیر‌گذار است و اگر در بافت آن از رنگ‌های گیاهی استفاده شود، کیفیت و قیمت آن افزایش پیدا می‌کند.
با در نظر گرفتن تمامی این عناصر، گرانترین فرش دستباف تبریز شامل قالی‌هایی با الیاف ابریشمی و متناسب با طرح‌بندی آن‌ها در نظر گرفته می‌شود.
سخن آخر
در این مطلب به انواع طرح‌ها و نقشه‌های دیدنی فرش تبریز پرداختیم و با نحوه بافت، طرح‌ها و رنگ‌های به‌کار رفته در آن بیشتر آشنا شده‌ایم.
فرش تبریز از مهم‌ترین صنایع دستی ایران به‌شمار می‌رود. هم اکنون شما نیز می توانید به راحتی و توسط فروشگاه صنایع دستی شیراز، تبریز و شهر‌های دیگر، به انواع صنایع دستی ایران دسترسی پیدا کنید.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!