حصیر در دنیا و به‌خصوص در میان ما ایرانیان، یکی از پرطرفدارترین مصنوعات دست‌سازی است که از اجدادمان به ارث برده‌ایم. محبوبیت و رواج این ساخته‌ی دست بشر به قدری است که زندگی مدرن امروزی، نه‌تنها ردپای آن را در زندگی ما کمرنگ‌تر نکرده، بلکه خود نیز با آن همراه شده است. در این مطلب سعی داریم شما را با صنایع دستی حصیری بیشتر آشنا کرده و هر آنچه را که در رابطه با این هنر قدیمی باید بدانید، در اختیارتان قرار دهیم؛ با ما همراه باشید.
حصیربافی چیست؟
وقتی صحبت از صنایع دستی به میان می‌آید، محصولات حصیری یکی از اولین گزینه‌هایی هستند که در ذهن ما نقش می‌بندند. همه‌ی ما به دیدن صنایع حصیری زیبا و رنگارنگ در غرفه‌های نمایشگاه‌های صنایع دستی و بازارهای شهرهای ساحلی عادت کرده‌ایم؛ اما کمتر کسی وجود دارد که با تاریخچه‌ی این هنر و حتی روش‌های بافت حصیر آشنایی داشته باشد. قبل از اینکه به سراغ روش‌های بافت حصیر برویم، اجازه دهید ابتدا به این سوال پاسخ دهیم که حصیربافی چیست و بشر از چه زمانی شروع به این کار کرده است؟
به هنر بافت رشته‌های به‌دست آمده از الیاف گیاهان مختلف حصیربافی می‌گویند. این هنر یکی از مهم‌ترین منابع کسب درآمد برای ساکنین مناطق ساحلی در سراسر دنیا به‌شمار می‌رود. امروزه از هنر محبوب حصیربافی برای تهیه‌ی ظروف حصیری، زیرانداز، کلاه، فرش و… استفاده می‌شود و صنایع دستی حصیری جزو آن دسته از تولیداتی به‌شمار می‌روند که ردپای آن‌ها را به‌وضوح در زندگی خود مشاهده می‌کنیم.
حصیربافی که با نام بوریابافی نیز از آن یاد می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین هنرهای بشر است و پیشینه‌ی آن به دوران باستان برمی‌گردد. یافته‌های باستان‌شناسان نشان می‌دهد که مردم بین‌النهرین، اولین تمدنی بوده‌اند که از حصیر در زندگی خود استفاده می‌کردند. حصیرهای بافته شده توسط بشر، ابتدا تنها به‌عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما با گذشت سال‌های متمادی و نیاز مبرم انسان‌های کوچ‌نشین برای تهیه‌ی لوازم زندگی سبک‌وزن، استفاده از حصیر برای تهیه‌ی دیگر لوازم ضروری زندگی نیز رواج پیدا کرد. در عصر حاضر، صنایع دستی حصیری جزو تولیدات بسیار پرطرفدار در زندگی شهری به‌شمار می‌روند و تهیه‌ی آن‌ها به‌راحتی و از طریق فروشگاه اینترنتی صنایع دستی نیز ممکن است.
روش تولید حصیربافی
انسان‌های اولیه برای حصیربافی و تهیه‌ی صنایع دستی حصیری، از ابزارهای ابتدایی استفاده می‌کردند؛ اما این حوزه نیز درست مانند دیگر جنبه‌های زندگی، در طول تاریخ تحت تاثیر پیشرفت‌های حاصل در دنیای علم و تکنولوژی قرار گرفت. امروزه دو روش مختلف برای حصیربافی مورد استفاده هنرمندان حصیرباف قرار می‌گیرد که در ادامه به معرفی هر یک از آن‌ها می‌پردازیم:
حصیربافی با دست
بافت دستی، قدیمی‌ترین روش حصیربافی به‌شمار می‌رود و برای انجام آن، تنها به چند وسیله‌ی ساده نیاز است. در این روش با استفاده از ابزارهایی مانند داس، چاقو یا قیچی، کار برش حصیر را انجام می‌دهند و برای سوراخ‌کردن آن نیز از لوازمی چون درفش استفاده می‌کنند. دوخت حصیر نیز در روش حصیربافی با دست، با کمک ابزارهای بسیار ساده مانند سوزن انجام می‌شود.
حصیربافی با دستگاه
نام دستگاه ممکن است شما را به اشتباه بیندازد و تصور کنید که دستگاه حصیربافی یک وسیله‌ی بسیار پیچیده است؛ در حالی‌که دستگاه حصیربافی در واقع وسیله‌ای شبیه به دار قالی است ولی برخلاف دار قالی که حالت عمودی دارد، به‌صورت افقی و روی زمین قرار می‌گیرد. برای بافت حصیر با استفاده از دستگاه حصیربافی، برخی لوازم دیگر مانند: دوک، لوتو، پلار، کتل و عاجله نیز مورد نیاز است.
حصیربافی در ایران
ایران یکی از فعال‌ترین کشورها در زمینه‌ی تولید صنایع دستی حصیری است و با کشورهایی چون کره، مکزیک و ژاپن در حال رقابت است. تولید محصولات حصیری در ایران با توجه به منطقه‌ای که این هنر در آن انجام می‌شود متفاوت است و دلیل اصلی این موضوع نیز، به تفاوت در مواد اولیه‌ی مورد استفاده توسط هنرمندان حصیرباف مربوط می‌شود. شهرهای شمالی و جنوبی، اصلی‌ترین قطب‌های حصیربافی در کشور هستند و بر اساس الیاف مورد استفاده در پروسه‌ی بافت حصیر، محصولات متنوع و بسیار زیبایی را به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌کنند. تنها ماده‌ی اولیه‌ی مشترکی که برای بافت انواع حصیر و در نقاط مختلف کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، ترکه‌های درخت بید است. محصولات بافته شده با استفاده از این ترکه‌ها، رایج‌ترین تولیداتی هستند که همه‌ی ما در زندگی خود دیده و بارها نیز استفاده کرده‌ایم.
یکی از رایج‌ترین الیافی که در جنوب کشور برای بافت انواع محصولات حصیری از آن استفاده می‌شود، برگ درخت خرما است. علاوه بر برگ درخت خرما، ساقه‌ی نی‌های باتلاقی نیز از دیگر موادی هستند که کاربرد بسیار زیادی برای حصیربافی در جنوب کشور دارند. «کرتک» نام یکی از معروف‌ترین نی‌هایی است که برای بافت حصیر در شهرهای جنوبی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. داشتن استحکام بالا و عاری از آفت بودن این نی، آن را به گیاهی محبوب برای حصیربافان تبدیل کرده است. در کنار برگ درخت خرما و نی‌های باتلاقی، برگ نخل‌های وحشی خطه‌ی جنوب نیز گزینه‌ای بسیار مرسوم و محبوب در صنعت حصیربافی است. این برگ‌ها برای بافت طناب‌های مخصوص برای بالارفتن از نخل‌های خرما نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند و استحکام بسیار بالایی دارند.
استان‌ها و شهرهای شمالی کشور نیز مانند نوار جنوبی، از نواحی بسیار فعال در زمینه‌ی تولید صنایع دستی حصیری در کشور هستند. حصیربافی در این مناطق، از جمله مهم‌ترین راه‌های درآمدزایی برای مردم به‌شمار می‌رود و رواج بسیار بالایی دارد. مواد اولیه‌ای که در این صنعت مورد استفاده قرا می‌گیرد، شامل ساقه‌ی نی‌های مردابی و ساقه‌ی برنج (کلوش) است. حجم بالای تولیدات صنایع دستی حصیری در این منطقه سبب شده است که کاشت و پرورش نی‌های مخصوص حصیربافی نیز به یکی از مرسوم‌ترین فعالیت‌های ساکنین شهرهای شمالی کشور تبدیل شود. گالی، کنف و سوف، رایج‌ترین گیاهانی هستند که برای بافت حصیر در شمال کشور مورد استفاده‌ی مردم این مناطق قرار می‌گیرند.
حصیربافی یک هنر قدیمی و بسیار محبوب است که علاوه بر تفاوت مواد به‌کار رفته در انواع مختلف آن، در زمینه‌ی روش بافت و نوع تزئینات در تولید محصولات نیز، تنوع بسیاری دارد. شاخه‌های مختلف حصیربافی به شرح زیر هستند:
-
- چیغ‌بافی
- مرواربافی
- چم‌بافی
- بامبوبافی
- ترکه‌بافی
در این مطلب به معرفی هنرحصیربافی و تاریخچه‌ی آن پرداختیم و گفتیم که صنایع دستی حصیری با وجود داشتن پیشینه‌ی تاریخی بسیار طولانی، توانسته جایگاه خود را در زندگی ماشینی عصر حاضر نیز حفظ کرده و با آن همسو شود. همانطور که در این مقاله نیز اشاره کردیم، محصولات حصیری از نظر مواد اولیه و تزئينات بکار رفته در آن‌ها، به چند زیرشاخه‌ی مختلف تقسیم می‌شوند.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!