اصفهان شهری به وسعت یک تاریخ؛ به راستی که می‌توان لقب نصف جهان را برازنده‌ی این شهر دانست. اصفهان، سومین شهر بزرگ و سومین شهر پرجمعیت ایران بعد از تهران و مشهد محسوب می‌شود. همچنین در جهان رتبه 169مین شهر پرجمعیت را از آن خود کرده است. همانطور که می‌دانید اصفهان شهری تاریخی است و هر جا که ردپایی از تمدن و تاریخ وجود داشته باشد قاعدتا افرادی هنرمند و خوش‌ذوق هم بودهاند تا آثاری از خود به جا گذاشته باشند.
اقتصاد سنتی استان مبتنی بر صنایع دستی چون قالی بافی، ابریشم بافی، قلم زنی، منبت کاری، زری بافی، خاتم کاری، ملیله دوزی، مینیاتور، سفالگری، میناکاری، فلزکاری، فرش، فیروزه کوبی، نقره سازی، کاشی سازی، قلم کاری و پولک دوزی از صنایع زیبای اصفهان است که در سال های اخیر موجب رونق ارزنده‌ای در صنعت توریسم و گردشگری شده‌اند. در ادامه این مقاله انواع صنایع دستی شهر اصفهان را معرفی کرده و به بررسی میدانی این صنعت بسیار پررونق خواهیم پرداخت.
لیست صنایع دستی اصفهان
اصفهان در جایگاه بزرگترین تولیدکننده صنایع دستی در ایران قرار دارد، از همین‌رو به عنوان مرکز گردشگری و توریستی در سراسر جهان هم مشهور است. هنرمندان رشته‌های مختلفی در زمینه صنایع دستی در این شهر فعالیت می‌کنند و حتی صادرات هم در این زمینه انجام می‌گیرد. در ادامه تعدادی از مهمترین صنایع دستی اصفهان را معرفی خواهیم کرد:
میناکاری هنر ارزشمند استان اصفهان
میناکاری از هنرهای سنتی ارزشمند و اصیل شهر اصفهان به شمار می‌رود. این هنر تزئینی بر روی فلزاتی چون طلا، مس و نقره قابل انجام است، اما امروزه، از ظروف مسی بیشتر از قبل استفاده می‌شود. ظروف میناکاری شده در مراحل مختلفی توسط استادان این فن تهیه می‌شوند. در گام اول تولید ظروف مینا، مسگران چیره دست به روش‌هایی نظیر خم‌کاری و چکش‌کاری ظروفی نظیر بشقاب، کاسه، گلدان، کوزه، تنگ و … را می‌سازند و پس از آن با محلول اسید سولفوریک رقیق، آن‌ها را لعاب کاری می‌کنند.
در گام دوم به منظور آماده سازی ظروف مینا جهت نقاشی، رنگ‌های لعاب باید 3 تا 4 مرتبه به ظرف‌ها پاشیده شود و بعد از هر بار که ظروف رنگ زده می‌شوند، درون کوره‌هایی با دمای 750 تا 800 درجه سانتی گراد نیز قرار می‌گیرند تا پخته شوند. سپس استاد میناکار ظرف‌های لعاب شده را با رنگ‌ها و قلم‌موهایی که مخصوص میناکاری هستند طراحی می‌کند و مجددا ظروف پس از پایان نقاشی به داخل کوره‌هایی با دمای 600 درجه می‌روند تا کار به اتمام برسد.
خاتم‌کاری، آراستگی به شیوه اصفهان
خاتم یکی دیگر از هنرهای دستی اصفهان است که قدمت آن به دوره صفویان برمی‌گردد. بر اساس تعریفی که در دایره المعارف فارسی از خاتم کاری آمده، این هنر عبارت است از “هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک، با مثلث‌های کوچک.”
طرح‌های گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است. هنرمندان این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث‌های کوچک در کنار هم نقش بندی می‌کنند.(مثلث‌ها را از انواع چوب، فلز و استخوان می‌سازند.) هرچه مثلث‌ها ریزتر و ظریفتر باشند، خاتم مرغوب‌تر است. در یک طرح خاتم، برای ساختن کوچک‌ترین واحد هندسی، حداقل سه مثلث و برای بزرگ ترین آن، حداکثر چهارصد مثلث به کار می‌رود.
منبت کاری، ظرافت و دقت هنرمندانه
یکی از ظریف‌ترین صنایع دستی اصفهان که نتیجه هنر و حوصله هنرمندانه‌ای است، منبت کاری نام دارد. این هنر مواد اولیه ساده و نسبتا ارزانی دارد اما محصولات ارزشمندی را ارائه می‌دهد. هنر منبت کاری از دیرباز تاکنون جز هنرهای اصیل ایرانی‌ها محسوب می‌شود و قدیمی‌ترین نمونه‌ای که از این هنر باقی مانده تندیسی چوبی است که در مصر کشف شده و قدمت آن به 2500 سال پیش از میلاد برمی‌گردد.
قالی بافی، شکوفایی هنر ایرانی‌ها
قالی بافی جز مهمترین صنایع دستی مردمان این مرز و بوم محسوب می‌شود. شهر اصفهان از زمان صفویه یکی از مراکز اصلی قالیبافی شناخته می‌شود و کارگاه‌های قالی بافی زیادی در آن وجود دارد. صنعت قالی باقی اصفهان که به دلیل فنته افغان‌ها آسیب هایی دیده بود در دوره حکومت قاجاریه مجدد احیا شد و هنرمندان بسیاری مجدد شکوفا شدند. نکته جالبی که باید بدانید این است که در فرش‌های اصفهان رنگ‌های کمتری به کار برده می‌شود. قالی بافی را می‌توان جز نمونه‌های برتر در کارهای دستی اصفهان به شمار آورد.
ملیله سازی، هنر دست ایرانی
هنر ملیله سازی در دسته هنرهای کار با فلز قرار می‌گیرد. هنرمندان این رشته با ایجاد طرح‌های شکیل بر روی فلزاتی نظیر طلا، نقره و مس آثار بسیار ارزشمندی را خلق می‌کنند. جالب است بدانید که بیشترین فلز مورد استفاده در ملیله سازی نقره با عیار 100 است.
بر اساس مستندات تاریخی که وجود دارد، هنر ملیله سازی از دوره هخامنشیان برای ایرانی‌ها به یادگار مانده است. در کتاب شاهکارهای هنر ایران، پرفسور آرتور اپهام پوپ در کنار اشاره‌ای که به زرگری و نقره کاری داشته، به هنر ملیله کاری نیز اشاره کرده است.
در حال حاضر در سه شهر اصفهان، تبریز و زنجان این هنر بسیار رواج دارد و عمده تفاوت بین ملیله‌های شهرهای مختلف، عیار نقره و نقش و طرح‌های آن‌ها است.
پارچه‌های قلمکار، داستان یک کشور
از هنرهای پرسابقه‌ی ایران که برای قرن‌ها در اوج قرار داشته می‌توان به هنر قلمکاری اشاره کرد. این هنر در زمان صفویه گسترش بیشتری داشت اما به تدریج در اواسط عصر قاجاریه از محبوبیتش کاسته شد. از جمله موضوعاتی که بر روی پارچه‌های قلمکار دیده می‌شد، طرح‌ها و نقش‌های سنتی، به تصویر کشیدن داستان‌های مذهبی و حماسی، داستان‌های ادبیات ایران، طبیعت، حیوانات و … می‌توان اشاره کرد.
فیروزه کوبی، هنر استفاده از ظرف‌های مسی
به جرات می‌توان فیروزکوبی را یکی از مهمترین و ارزشمندترین صنایع دستی اصفهان دانست. این هنر ابتدا در خراسان رواج داشت و سپس به شهر اصفهان راه یافت و به عنوان زیباترین صنایع دستی این شهر شناخته و سپس مشهور شد. در این هنر، ظرف‌های مسی با استفاده از سنگ‌های فیروزه در قطعه‌های بسیار کوچک آراسته می‌شوند و به این ترتیب قطعات ریز فیروزه با استفاده از ابزارها و وسایل فیروزه کاری بر روی ظرف‌های مسی قرار می‌گیرد و با چسب‌های مخصوصی به هم چسبانده می‌شوند.
فیروزه کوبی سه مرحله دارد: زرگری، فیروزه کوبی، پرداخت گری
لازم به ذکر است تا بدانید هر چه فاصله بین قطعات فیروزه‌ای که در کنار هم قرار گرفته اند کمتر باشد ارزش هنری آن ظرف بیشتر و قیمت بالاتری هم دارد.
نگارگری، تاریخچه‌ای از هنر ایرانی
هنر نگارگری در شهر اصفهان سابقه‌ای طولانی دارد. در زمان شاه عباس دوم که پایتخت و مرکز هنر ایران شهر اصفهان بود، نگارگری در این شهر تکامل یافت. به طور معمول برای نگارگری از چوب، عاج، استخوان و یا فیبر استفاده می‌شود.
سوزندوزی، هنر بانوان ایرانی
صنعت سوزندوزی در شهر اصفهان جز یکی از هنرهایی است که انحصارش در دست زنان و دختران خانه‌دار است. از این هنر برای تهیه زیر لیوانی، کمربند، کفش، جلیقه و بسیاری از موارد دیگر استفاده می‌شود. طرح هایی که برای تهیه این محصول استفاده می‌شود، قالبا در ازای خلاقیت و بینشی است که هنرمندان این صنعت دارا هستند و بيشتر شامل گل بوته‌های تمثيلی می‌شود.
قلم زنی ، بیانگر فرهنگ ایران زمین
به مجموعه نقوشی که با هنر و ظرافت بی نظیری بر روی اشیای فلزی به خصوص مس، طلا، نقره، برنج و دیگر فلزات ارزشمند طراحی می‌شوند، هنر قلم زنی گفته می‌شود. این هنر سابقه ای طولانی در بین صنایع دستی کشور و شهر اصفهان دارد و بیانگر فرهنگ و تمدم مردمانسرزمین ایران است.
نقره سازی، دقت و ظرافت یک هنر
بشر از همان چهار هزار سال قبل از میلاد مسیح، زمانی که چگونگی کار با طلا را کشف کرد و با کاربرد نقره آشنا شد، به اهمیت استفاده از این فلزات پی برد. نقره سازی در شهر اصفهان جز یکی از رایج ترین صنایع دستی به شمار می رود. انواع فرآوده‌های توليدی نقره سازان عبارتست از: سرويس چايخوری، گلدان، شمعدان وسرويس‌های چند پارچه.
هنر مشبک، سنت دیرینه ایرانی
از دیگر هنرهای سنتی که قدمتی دیرینه دارد، هنر مشبک است. این هنر درست از همان زمانی که انسان‌های اولیه از غارنشینی به صحرانشینی روی آوردند و از سنگ برای خودشان چهار دیواری ساختند و برای روشنایی کلبه‌های خود از برگ یا سنگ‌هایی که سوراخ سوراخ شده بودند استفاده می‌کردند، در حال استفاده از هنر مشبک بودهاند، این سوراخ‌ها رفته رفته به اشکال هنری تبدیل شدند و در حال حاضر ما آثار مشبکی را می‌بینیم که بر درها، منابر، امام زاده ها، ظروف فلزی و سفالی، استخوان حیوانات و … قابل مشاهده است.
کاشی سازی، هیجان در هنر
صنعت کاشی کاری در شهر اصفهان قدمتی طولانی دارد به طوری که در عصر صفویه، در قصرهای اصفهان به طور گسترده ای از کاشی‌هایی با طرح‌ها و رنگ‌های مختلف استفاده شده است. این صنعت تا حدی مورد توجه همگان بوده است به طوری که کاشی سازهای ترکیه نیز با اقتباس از هنر و سنت‌های ایرانی شروع به تولید کاشی در قرن نهم کرده بودند.
از همین رو می توان نتیجه گرفت که این صنعت از دیرباز تاکنون یکی از صنایع دستی مهم کشور ایران به شمار می رود و در حال حاضر به مهمترین و اصلی‌ترین صنایع دستی اصفهان تبدیل شده است.
نمد مالی، بدون بافت نمد
یکی از مراکز مهم نمد مالی در اصفهان، شهرضا است. این صنعت در اصفهان بسیار رونق دارد. آنچه جالب است تا درباره این هنر بدانید، آن است که در نمدمالی عمل بافتن صورت نمی‌گیرد بلکه با فشار و استفاده از رطوبت باعث تنیده شدن الیاف پشمی درهم می‌شوند. معمولا نمدمال‌ها فعالیت خودشان را از اوایل فروردین ماه شروع می‌کنند و تا اواخر مهر ماه کار خود را به پایان می‌رسانند.
پوست و پوستین دوزی
از دیگر صنایع پرکاربرد در اصفهان، پوست دوزی است. هنر پوست دوزی در حقیقت از زمانی که بشر حیات خودش را آغاز کرده تا به امروز رواج داشته است، چرا که اولین چیزی که به فکر انسان برای گرم کردن خودش رسیده است، استفاده از پوست حیوانات بود. البته لازم به ذکر است که بگوییم این صنعت که روزگاری رونق بسیاری داشته در سال های اخیر تا حد زیادی از رونق افتاده است. البته یکی از دلایل از رونق افتادن این صنعت پرطرفدار، نگه‌داری از محیط‌زیست است.
گیوه بافی و گیوه دوزی
صنعت گیوه دوزی که یکی از زیباترین هنرهای دستی در استان اصفهان است متاسفانه در حال از بین رفتن است. گیوه دوزان در این شهر علاوه براینکه گیوه دوزی می‌کنند به تعمیر کفش هم می‌پردازند.
عبا بافی در نایین
در تمام شهرهای استان اصفهان ردپایی از هنر و تمدن وجود دارد. در شرق این شهر تاریخی منطقه ای به نام نایین وجود دارد که صنعت عبابافی در آن بسیار رواج دارد.
بهترین سوغات اصفهان
با توجه به تنوع بسیار بالای صنایع دستی شهر اصفهان، یکی از سوالاتی که در ذهن شما به وجود خواهد آمد، چگونگی خرید صنایع دستی شهر اصفهان است. البته نباید فراموش کنید که در هنگام خرید این محصولات بسیار با ارزش، از اصالت و کیفیت این محصولات اطمینان خاطر پیدا کنید.
از جمله پرطرفدارترین صنایع دستی اصفهان که می توانید برای عزیزانتان به عنوان سوغات تهیه کنید عبارت است از میناکاری، قلم‌زنی، فیروزه کوبی، سفره‌های قلمکار، مسگری، مس و خاتم، مس و پرداز، هنرهای معرق و منبت.
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!