هر کدام از شهرهای ایران دارای محصولات، صنایع دستی و سوغاتی‌هایی هستند که در هر سفر می‌توانید به عنوان هدیه خریداری کرده یا منزل خود را با آن‌ها مزیّن کنید. خوشبختانه در دهه‌های اخیر بازار تولید و عرضه صنایع دستی بسیاری از استان‌ها بواسطه راه‌اندازی سایت‌های فروش آنلاین رونقی دوباره یافته و برای خرید سوغات استان‌های ایران، دیگر نیازی به سفر به یک شهر نیست. اما از حق نگذریم دیدن شهر از نزدیک و بازار پرهیاهو، حال و هوای دیگری دارد. ما در این مقاله به معرفی بهترین سوغاتی ایرانی در استان‌های توریستی خواهیم پرداخت پس با ما همراه باشید.
سوغات شهرهای ایران چیست؟
همانطور که اشاره کردیم، هر شهری سوغات خاص خود را دارد که نشانی از تاریخ، فرهنگ و آداب و رسوم مردم آن شهر است. در این بخش به معرفی سوغات استان‌های ایران می‌پردازیم تا راهنمایی برای خرید سوغاتی از شهرهای مختلف باشد.
سوغات اصفهان چیست؟
اصفهان از جمله شهرهایی است که تنوع سوغاتی در آن بسیار زیاد بوده و از طرفی به دلیل آثار زیبای تارخی، قطب گردشگری ایران یا به عبارتی نصف جهان است. اصفهان بهترین شهر برای خرید سوغاتی است و توریست‌های بسیاری هر ساله انواع صنایع دستی و خوراکی‌های این شهر را به کشور خود می‌برند. در ادامه به معرفی محبوب‌ترین صنایع دستی و دیگر سوغاتی‌های شهر اصفهان می‌پردازیم.
گز، بهترین سوغات اصفهان: یکی از معروفترین سوغات اصفهان، گز است که قدمتی چند صد ساله دارد. در قرون گذشته بسیاری از پادشاهان ایرانی، گز را به عنوان هدیه و پیشکش به بارگاه دیگر پادشاهان دنیا می‌بردند. به نظر می‌رسد که اولین بار گز در زمان سلطنت صفویان، یعنی حدود 450 سال پیش تولید شد و از آن زمان تاکنون آنقدر محبوب شده که به عنوان نمادی از شهر اصفهان شناخته می‌شود.
گزانگبین پرمصرف‌ترین گونه درختچه گز است که در مناطق کویری اطراف اصفهان و خوانسار رشد می‌کند. شیره این درختچه ماده‌ای سفید رنگ و شیرین به نام انگبین است که از آن برای تهیه گز استفاده می‌شود. دامداران و کشاورزان محلی اصفهان، خوانسار و چهارمحال و بختیاری اواسط شهریور ماه هر سال، شیره درخت گزانگبین را جمع‌آوری می‌کنند.
مواد لازم برای تهیه گز به شرح زیر است:
- گزانگبین
- انگبین‌های دیگر مانند ترنجبین و گز علفی
- شکر
- گلوکز
- گلاب
- سفیده تخم‌مرغ
- مغز پسته یا بادام
- خلال بیدمشک
گز در انواع محتلفی تولید شده که یکی از لذیذترین و پرفروش‌ترین آن‌ها گز آردی است. از دیگر گزهای اصفهان می‌توان به گز لقمه‌ای، گز سکه‌ای، گز بُرشی، گز انگشت پیچ و گز با لایه شکلاتی اشاره کرد.
پولکی اصفهان: پولکی یکی دیگر از شیرینی‌های محبوب اصفهان است که در طعم‌های مختلف زیر تولید می‌شود. پولکی از خانواده آبنبات‌ها است و به دلیل اینکه خیلی نازک و شفاف تولید شده و شبیه به پولک است با این نام خوانده می‌شود.
- نعنایی
- عسلی
- نارگیلی
- لیموعمانی
- پسته‌ای
- زنجبیلی
- کاکائویی
خاتم کاری: خاتم‌کاری را می‌توانید از شهر شیراز هم خریداری کنید اما اصل این هنر دستی فاخر، در آباده اصفهان ریشه دارد. خاتم‌کاری قدمتی دیرینه دارد که به دوره صفوی می‌رسد. برای تهیه ظروف، قاب عکس و انواع جعبه خاتم‌کاری شده از رشته‌های باریک طلا، نقره، برنج، استخوان شتر، چوب آبنوس و عناب استفاده می‌شود.
برای ساختن هر دسته هندسی، استادکار چندین رشته را با سلیقه خود یا طبق الگو در کنار هم قرار داده و سپس به دور آن‌ها نخی می‌پیچد. زمانی که دسته‌ها آماده شدند، تکه‌هایی با اندازه یکسان از آن‌ها برش داده شده و در کنار هم قرار می‌گیرند. ارزش یک محصول خاتم‌کاری شده بر اساس جنس رشته‌های بکار رفته در آن، ابعاد و مدت زمان صرف شده برای تهیه ارزیابی می‌شود.
مینا کاری: میناکاری از آن دسته سوغات اصفهان است که دیپلمات‌های کشور نیز به همتایان خود یا رؤسای دیگر کشورها هدیه می‌دهند. رنگ غالب در تهیه ظروف میناکاری شده اصفهان، لاجوردی و نیلی است و یکی از پرفروش‌ترین سوغات ایران برای خارجی‌ها نیز می‌باشد. این هنر زیبا معمولاً روی ظروفی از جنس فلز، شیشه و سرامیک انجام می‌شود و در نتیجه جنس ظرف خام نیز در قیمت آن تأثیرگذار است.
پارچه قلمکار: پارچه قلمکار را تمامی ما می‌شناسیم، هنری زیبا که از چاپ نقوش ساده تک رنگ تا پرنقش و رنگین در بازارهای اصفهان تولید و به فروش می‌رسد. برای تهیه پارچه قلمکار به تنها چیزی که نیاز دارید، مقداری پارچه، مهر چوبی و رنگ طبیعی است. بسیاری از استادان این هنر، مهرها را با دستان خود طراحی کرده و می‌سازند. به همین دلیل نیز تنوع نقوش و رنگ پارچه قلمکار در بازار اصفهان بیشمار است.
سوغات مشهد چیست؟
شهر مشهد به غیر از اماکن زیارتی که دارد، به سوغات خاص خود از جمله زعفران نیز معروف است. هر سال صدها زائر و توریست به این شهر سفر می‌کنند که هر کدامشان با خرید سوغات مشهد بخشی از فرهنگ این خطه را به شهر و دیار خود می‌برند.
زعفران: زعفران که نام طلای سرخ را به خود گرفته در اکثر شهرهای استان خراسان کشت می‌شود. خاک و آب‌وهوای مشهد بستر بسیار مناسبی برای پرورش این گیاه گرانبها است. بهترین و باکیفیت‌ترین زعفران ایران در شهر قاینات برداشت می‌شود و به تازگی هم در برخی استان‌های غربی کشور مانند اردبیل و آذربایجان شرقی نیز کشت می‌شود. زعفرانی که از مزارع خراسان برداشت شده در چند نوع زیر به بازار عرضه می‌شود:
- زعفران سرگل
- زغفران نگین سوپر
- زعفران نگین
- زعفران دخترپیچ
- زعفران پوشال
- زعفران کنج یا سفید
زرشک: خراسان جنوبی با وجود اینکه سهم کمی در تولید زرشک کشور دارد اما به عنوان یکی از مراکز تولید و عرضه این محصول شناخته می‌شود. زرشک قاین یکی از خوشمزه‌ترین و مرغوب‌ترین انواع زرشک شهر مشهد است. جالب است بدانید که به غیر محصول درخت زرشک، ریشه، ساقه و گل‌های آن نیز خاصیت درمانی دارند و در طب سنتی برای درمان برخی بیماری‌ها تجویز می‌شوند.
فیروزه: فیروزه نیشابور از چند قرن پیش در دربار پادشاهان به عنوان جواهر و حتی در ساخت ظروف نیز استفاده می‌شد. در حال حاضر سنگ فیروزه بیشتر به عنوان نگین انگشتری، گردن‌آویز و گوشواره مصرف می‌شود و برخی از ظروف را نیز با فیروزه تزئین می‌کنند. ظروفی که برای این کار انتخاب می‌شوند مسی بوده که تحت عنوان فیروزه‌کوب شناخته می‌شوند. نگین انگشتری فیرزوه، باعث آرامش شخص می‌شود که علت اصلی آن رنگ آبی فیروزه است. متأسفانه فیروزه‌های پلاستیکی فشرده و سنگ‌های رنگ شده بسیاری در بازار موجود است و در زمان خرید سوغاتی باید بسیار دقت کنید.
هرکاره تراشی یا دیگ سنگی: هرکاره نوعی دیگ سنگی است طی تراشکاری و قلم‌زنی یک نوع سنگ تولید می‌شود. در این ظروف بیشتر دیزی تهیه می‌شود و اندازه کوچکتر آن‌ها نیز به عنوان هاون کاربرد دارد. هرکاره مشهد معمولاً در دو طرح ساده و نقش‌دار تولید می‌شود که نوع نقش‌دار بیشتر برای تزئین خانه و به عنوان دکوری کاربرد دارد. یکی از مزایای استفاده از این دیگ‌های سنگی آرام پختن و کاملاً جاافتادن غذا است.
سوغات شیراز چیست؟
شیراز نیز مانند شهرهای اصفهان و مشهد، سوغاتی‌های بسیاری از خوراکی گرفته تا انواع صنایع دستی را دارد. شیراز شهر شعر و ادب، هر ساله و در فصول مختلف پذیرای هنرمندان و هنر دوستان بسیاری است و البته که توریست‌ها شیفته دیدار باغ‌های زیبای این شهر هستند.
مسقطی شیراز: مسقطی در شهرهای مختلفی تولید می‌شود اما خواستگاه اصلی و اولیه آن، شهر شیراز است. برای تهیه مسقطی تنها از نشاسته، زعفران و شکر استفاده می‌شود و یک شیرینی لطیف و لذیذ است. مواد اولیه مسقطی‌های مختلف تفاوتی ندارند و تنها برای تزئین و گاهی در داخل آن از موادی چون بادام و پسته، برگ گل سرخ و برگ گل محمدی استفاده می‌شود.
فالوده شیرازی: فالوده شیرازی را همه ما می‌شناسیم و اگر تاکنون فرصت امتحان کردن آن در شیراز نصبیمان نشده، حتماً در شهر خود از بستنی‌فروشی‌های قدیمی خریداری کرده‌ایم. ماده اصلی برای آماده‌سازی این دسر تابستانی خوشمزه، رشته‌های
انواع عرقیات: شیراز به شهر گل معروف است و به همین دلیل نیز یکی از سوغات این شهر، انواع عرقیات گیاهی است. به غیر از گلاب بسیاری عرقیات دیگر نیز تولید می‌شود که شامل موارد زیر هستند:
- عرق بهارنارنج
- عرق بیدمشک
- عرق نسترن
قلم‌زنی: قلم‌زنی علاوه بر شیراز در اصفهان و برخی دیگر از شهرهای ایران نیز تولید می‌شود. در هنر قلم‌زنی، ظروف فلزی از جنس طلا، نقره، مس یا برنج را قیراَندود کرده و سپس با ابزار خاصی که شبیه میخ یا درفش است، نقوش زیبا بر روی ظرف حک می‌کنند.
منبت کاری: منبت‌کاری از جمله صنایع دستی پرطرفدار شیراز است که در آن با ابزاری خاص به نام مغار، کنده‌کاری‌هایی هنرمندانه و ظریف روی چوب انجام می‌شود.
سوغات تبریز چیست؟
تبریز به انواع شیرینی‌ها و صنایع دستی بافتنی خود معروف است. از جمله نفیس‌ترین صنایع دستی این شهر، تابلوفرش‌های دیواری تبریز است که به بسیاری از کشورهای خارجی صادر می‌شود.
باقلوا: باقلوا یکی از پرطرفدارترین شیرینی‌های سنتی تبریز در کل ایران است. این شرینی سنتی در بسیاری از کشورهای آسیای میانه نیز پخت می‌شود. در شهر تبریز، باقلوا به سبک کشور ترکیه آماده شده و مواد اولیه آن شامل آرد، شکر، تخم مرغ و هل است. برای تهیه باقلوای تبریز، روی هر ورقه خمیری نازک، کره مالیده و این کار را تا شکل گرفتن 4 لایه انجام می‌دهند. سپس روی لایه پنجم پس از کره، پودر گردو می‌پاشند و این کار را به همین ترتیب انجام می‌دهند تا حدود 15 لایه خمیری روی هم قرار بگیرند. در نهایت روی لایه آخر کره مالیده و با یک چاقوی تیز، شیرینی را به اندازه‌های دلخواه برش می‌زنند. پس از پخت باقلوا در فر، روی آن شهد فراوان می‌ریزند.
قرابیه: قرابیه از جمله کلوچه‌های سنتی تبریز است که سرشار از مواد مغذی و انواع مغزهاست. مواد اولیه این کلوچه شامل آرد، شکر، تخم مرغ، وانیل و انواع آجیل‌ها است.
نوقا: نوقا نوعی شیرینی از خانواده گز است که بیشتر در خاورمیانه و اروپای جنوبی تهیه شده و در ایران نیز طرفداران بسیاری دارد. مواد اولیه لازم برای این شیرینی سنتی تبریز، شامل سفیده تخم مرغ، گردو، شکر، کره نرم، گلوکز مایع و وانیل است.
شکلات تسبیحی: این شکلات سنتی در 2 رنگ سفید و قهوه‌ای و به شکلی به هم پیوسته تولید شده و به دلیل شباهت ظاهری با تسبیح به این نام خوانده می‌شود. مواد اولیه شکلات تسبیحی تبریز شامل شیر، شکر، گلوکز، بیکینگ پودر، شیر خشک، کره و وانیل است و برای تهیه بخش قهوه‌ای رنگ نیز به آن پودر کاکائو هم اضافه می‌کنند.
چرم تبریز: چرم تبریز و محصولات چرمی که در این شهر تولید می‌شود بسیار باکیفیت و مرغوب بوده و در سراسر ایران به فروش می‌رسند. چرم خام تبریز یا محصولات دست دوز این شهر نیز نه تنها بهترین سوغاتی ایرانی است بلکه به کشورهای اروپایی و آسیایی نیز صادر می‌شود.
فرش، تابلو فرش و گلیم: قالی‌بافی یکی از مهمترین صنایع دستی تبریز است که قدمت آن به دوران ایلخانیان و سلجوقیان برمی‌گردد. در عصرهای مختلف از طرح‌هایی چون گل بوته، نقش گل عباسی، سجاده‌ای، ترنج و لچک در بافت فرش‌های تبریز استفاده شده است و اکنون نیز تابلوفرش‌های نفیس ابریشمی این شهر به بسیاری از کشورها صادر می‌شود. گلیم که برای تهیه آن از پشم گوسفند و بز یا گاهی ابریشم استفاده می‌شود از دیگر صنایع دستی بافتنی استان تبریز است.
سوغات بوشهر چیست؟
بهترین سوغات بوشهر، شهر آفتاب و دریا، ساحل‌های زیبا و نخلستان‌های راست قامت، خرما است. کشت خرمای بوشهری در دوره هخامنشیان شروع شده و امروز یکی از اصلی‌ترین منابع درآمدی مردم این شهر است. جالب است بدانید که از خرمای بوشهری محصولات متنوعی تولید می‌شود که به شرح زیر هستند:
- شیره خرما
- شهد خرما
- سرکه خرما
- لواشک خرما
- پنیر نخل
پنیر نخل، بخش ترد و سفید رنگ قسمت میانی تنه درخت خرما است. پنیر خرما بسیار شیرین بوده و در شهرهای دیگری چون جهرم و هرمزگان نیز تولید می‌شود. مردم محلی بوشهر به پنیر خرما، غاپ می‌گویند. برای برداشت پنیر خرما ابتدا باید سر درخت را انداخته، برگ‌ها و لیف‌های دور آن را جدا کنند تا به قسمت میانی و پنیر دست یابند.
خارک: یکی از لذیذترین خوراکی‌های جنوب کشور، خرمای نارس است که مردم بوشهر به آن خارک می‌گویند.
حلوای راشی بوشهر: حلوای راشی نوعی حلوا ارده و از جمله شیرینی‌های سنتی بوشهر است. به منظور تهیه این حلوا، شیره خرما را داخل ظرفی کروی شکل با کف مقعر می‌ریزند و با شعله کم آنقدر هم می‌زنند تا رنگ شیره سفید شود. وقتی شیره خرما کاملاً سفید شد به آن ارده اضافه می‌کنند و آنقدر به هم زدن ادامه می‌دهند تا کاملاً متلاشی شود.
عبابافی بوشهر: از جمله محبوب‌ترین سوغات‌های دستبافت بوشهر، عبای شتری است. عبابافی در این شهر قدمتی 500 ساله دارد و عبای شتری یکی از گرانترین انواع این سوغات در کشور است.
گرگور بافی بوشهر: گرگور یک نوع تور ماهیگیری است که با سیم‌های فلزی بافته می‌شود. هر چند نمی‌توانید گرگور را به عنوان سوغات خریداری کرده یا هدیه دهید، اما تماشای نحوه بافتن این تور بزرگ و متفاوت تجربه بسیار جذابی است.
سوغات یزد چیست؟
یزد نیز مانند اصفهان صنایع دستی بسیاری دارد که از جمله مهمترین آن‌ها ترمه، زیلو و پارچه‌های رنگین است. از لذیذترین شیرینی‌های استان یزد می‌توان به حلوا ارده اردکان اشاره کرد که تقریباً در تمامی شهرهای ایران به فروش می‌رسد.
شیرینی حاجی بادامی یزد: این شیرینی سنتی در بسیاری از شهرها خصوصاً یزد تولید می‌شود و مواد اولیه آن نیز شامل مغز بادام، روغن جامد آب شده، آرد، پودر قند، پودر پسته و پودر هل سبز است.
سوهان خانی یزد: سوهان خانی یکی از مشهورترین انواع سوهان‌هایی است که در استان یزد تهیه می‌شود. مواد اولیه لازم برای این شیرینی سنتی فوق‌العاده، آرد جوانه گندم، آرد سفید، زرده تخم مرغ، شکر، روغن حیوانی، هل، مغز پسته و دارچین است.
دارایی بافی: دارایی بافی یزد قدمتی 800 ساله دارد و در حال حاضر افراد بسیار کمی در بازار یزد مشغول به تولید آن هستند. دارایی یزد نوعی پارچه ابریشمی است که در آن از رنگ‌های کاملاً طبیعی استفاده شده و بیشتر برای روتختی، آستری لحاف، رولحافی، بقچه و بقچه سوزنی کاربرد دارد.
ترمه بافی یزد: ترمه، تاریخی 400 ساله داشته و در بسیاری دیگر از شهرهای ایران نیز بافته می‌شود و به عبارتی سوغات استان‌های ایران است. ترمه نوعی پارچه است که تار آن از ابریشم و پود آن نیز از نخ، پشم، ابریشم یا کرک الوان بافته می‌شود. از رایج‌ترین طرح‌ها و نقوش ترمه می‌توان به بته جقه، شاخ گوزنی و شاه عباسی اشاره کرد.
سوغات زنجان چیست؟
زنجان نیز مانند دیگر استان‌های ناحیه غربی و شمال‌غربی کشور، به داشتن انواع شیرینی‌های سنتی خوشمزه و خاص معروف است. اما کمتر کسی است که چاقوی دسته زنجان را نشناسد. چاقوهای زنجان از فولاد ضدزنگ و محکم ساخته می‌شود و در نتیجه از کیفیت و عمر بسیار بالایی برخوردارند. چاقوهای متفاوتی در زنجان تولید می‌شود که از آن جمله می‌توان به چاقوی ضامن‌دار، چاقوی مرکب، چاقوی ساده و میوه‌خوری، کاردهای کمری، کارهای شکاری، کارد آشپزی و چاقوی قلم‌تراشی اشاره کرد.
چاروق دوزی زنجان: چاروق زنجان یکی از زیباترین، ظریف‌ترین و رنگین‌ترین پاپوش‌هایی است که در ایران تولید می‌شود. هنر چاروق دوزی به دوره ساسانیان برمی‌گردد و اوج رونق آن نیز در دوره صفویه بوده است. چاروق‌های دست‌دوز زنجان در انواع مختلفی چون تمام چرم، تمام پوست، پرده بند و توری تولید می‌شوند.
سقز زنجان: سقر در واقع شیره غلیظ یا صمغ درخت بنه از تیره درختان پسته وحشی است. شیره این درخت در فصل پاییز به‌طور طبیعی از شکاف‌های قبلی یا شکاف‌های ایجاد شده توسط افراد بومی خارج شده و به عنوان آدامس گیاهی مصرف می‌شود. سقز دارای خواص بسیاری چون رفع بوی بد دهان، جلوگیری از پوسیدگی و خرابی دندان‌ها و کمک به هضم غذاست.
خوشبختانه تعداد و تنوع محصولات و صنایع دستی ایران آنقدر زیاد است که معرفی همه آن‌ها در یک مقاله امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل نیز تنها به معرفی بهترین سوغاتی ایرانی از شهرهای پرمسافر یا توریستی پرداختیم تا علاوه بر آشنایی با صنایع دستی، با فرهنگ هر شهر نیز آشنا شوید. شما می‌توانبد برای آشنایی کامل با هنر دست مردم ایران زمین، مقاله آشنایی با صنایع دستی ایران را بخوانید.
در آخرین سفر خود چه سوغاتی و از کدام شهر خریداری کرده‌اید؟
بدون دیدگاه، دیدگاه خود را در زیر اضافه کنید!